شاید بتوان “تعهد” را مهم ترین مفهوم در عالم حقوق دانست. قراردادها نیز به جهت آنکه مهم ترین منبع ایجاد تعهد هستند، از اهمیت بسیاری برخوردارند. قرارداد پرتکرارترین عمل حقوقی است که همه روزه توسط اشخاص به انجام می رسد. در این میان برخی قراردادها اثرات گسترده تری به جای می گذارند و گستره وسیعی از دعاوی مطروح در دادگستری راجع به این قبیل قراردادها است. دعاوی قراردادی شامل دعاوی متعددی می شود که ممکن است راجع به تعهدات طرفین، خسارات ناشی از قرارداد، انحلال قرارداد و … باشد.
اهم دعاوی قراردادی
مهم ترین دعاوی راجع به قراردادها عبارتند از:
- دعوای الزام متعهد به ایفاء تعهد قراردادی
- دعوای مطالبه وجه التزام قراردادی
- دعوای مطالبه ضرر و زیان ناشی از تخلفات قراردادی
- دعوای تایید بطلان معامله فضولی
- دعوای تایید بطلان معامله به موجب یکی از جهات بطلان
- دعوای تایید فسخ معامله به موجب یکی از جهات فسخ
- دعوای تایید انفساخ قرارداد
- دعوای تایید اقاله قرارداد
- دعوای تعدیل قرارداد
و … .
دعوای الزام متعهد به ایفاء تعهد قراردادی
به موجب مواد 221 و 222 قانون مدنی، اگر کسی تعهد اقدام به امری را بکند یا تعهد نماید که از انجام امری خودداری کند، در صورت تخلف، مسئول خسارت طرف مقابل است؛ مشروط بر اینکه جبران خسارت تصریح شده و تعهد عرفا به منزله تصریح باشد و یا بر حسب قانون، موجب ضمان باشد. در صورت عدم ایفاء تعهد با رعایت این موارد، دادگاه می تواند به کسی که تعهد به نفع او شده است، اجازه دهد که خود او عمل را انجام دهد و متخلف را به تادیه مخارج آن محکوم نماید.
چنانچه تعهدی به صورت شرط ضمن عقد بر عهده طرف قرارداد قرار بگیرد، موضوع تابع مواد 237 تا 239 قانون مدنی است. بر اساس این مواد قانونی، هرگاه شرط در ضمن عقد از نوع شرط فعل باشد، اثباتا یا نفیا کسی که ملتزم به انجام شرط شده، باید آن را به جا بیاورد و در صورت تخلف، طرف معامله می تواند به حاکم رجوع نماید و تقاضای اجبار به وفاء شرط بنماید. هرگاه فعلی درضمن عقد شرط شود و اجبار ملتزم به انجام آن غیرمقدور ولی انجام آن به وسیله شخص دیگری مقدور باشد، حاکم می تواند به خرج ملتزم، موجبات انجام آن فعل را فراهم کند. هرگاه اجبار مشروط علیه برای انجام فعل مشروط ممکن نباشد و فعل مشروط هم از جمله اعمالی نباشد که دیگری بتواند از جانب او واقع سازد، طرف مقابل حق فسخ معامله را خواهد داشت.
دعوای مطالبه وجه التزام قراردادی
ممکن است طرفین قرارداد در زمان معامله، پرداخت مبلغ معینی را به عنوان ضمانت اجرای تخلف از مفاد قرارداد معین نمایند. اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نماید، دادگاه نمی تواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه که ملزم شده است، محکوم کند
دعوای مطالبه ضرر و زیان ناشی از تخلفات قراردادی
در صورتی که متعهد ثابت کند تخلف از قرارداد به واسطه عامل خارجی غیر قابل اجتناب بوده، مطالبه ضرر و زیان امکانپذیر نمی باشد. ماده 227 قانون مدنی در این خصوص چنین مقرر می دارد: متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت می شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به واسطه علت خارجی بوده است که نمی توان مربوط به او نمود.
دعوای تعدیل قرارداد
تعدیل قرارداد به موجب توافق طرفین، حکم قانون یا دادگاه امکانپذیر است. قانون حکمی راجع به تعدیل قراردادها پیش بینی نکرده است و همچنین به قضات نیز اصولا اجازه تعدیل قرارداد را نداده است. به نظر می رسد بتوان با استناد به قاعده لاضرر، نفی عسر و حرج و نظریه غبن حادث اقدام به صدور حکم مبنی بر تعدیل قرارداد نمود.
دعوای تایید بطلان معامله
عوامل متعددی وجود دارد که ممکن است منجر به بطلان معامله شود، از جمله عدم اهلیت یکی از متعاقدین، فقدان قصد انشاء در زمان معامله، مردد بودن مورد معامله و … . هر ذی نفع می تواند تایید بطلان چنین معاملاتی را از دادگاه بخواهد. همچنین رد معامله فضولی توسط مالک نیز سبب ابطال معامله فضولی می شود و ذی نفع با رعایت سایر شرایط می تواند تایید این امر را از دادگاه بخواهد.
دعوای تایید فسخ قرارداد
فسخ قرارداد ممکن است به موجب اعمال حق فسخی باشد که در قرارداد شرط شده و یا ناشی از خیارات مذکور در قانون مدنی باشد. به هر ترتیب پس از انجام تشریفات راجع به فسخ قرارداد، دعوای تایید فسخ قرارداد از سوی ذی نفع و با رعایت شرایط مذکور در قانون قابل استماع است.
دعوای تایید انفساخ قرارداد
انفساخ ممکن است به سبب قانون یا قرارداد باشد. به هر صورت انفساخ، انحلال قهری قرارداد است و برای اثرگذاری نیازمند هیچ اقدام دیگری نیست. به عبارت بهتر اراده و خواست طرفین قرارداد تاثیری در انفساخ قرارداد نخواهد داشت. در این مورد نیز تحت شرایطی می توان تایید انفساخ قرارداد را از دادگاه درخواست کرد.
دعوای تایید اقاله (تفاسخ)
بعد از معامله، طرفین می توانند با توافق یکدیگر نسبت به اقاله قرارداد اقدام نمایند. اقاله در واقع خود یک قرارداد است که سبب بر هم خوردن قرارداد دیگری می شوند. این قرارداد نیازمند رعایت تشریفات خاصی نیست و تنها با توافق و اراده طرفین واقع خواهد شد. در صورت لزوم اشخاص ذی نفع می توانند تایید وقوع اقاله را از دادگاه بخواهند.
سایر دعاوی قراردادی
حقوق قراردادها یکی از مهم ترین و گسترده ترین حوزه های حقوق است و برای تبیین آن کتب متعددی به رشته تحریر در آمده است. لذا ارائه توضیحات جامع در این خصوص در قالب مقالات عقلا محال است. آنچه گفته شد موارد مبتلا به در حوزه قراردادها بود؛ هر چند دعاوی ناشی از قراردادها بسیار متنوع و گسترده است.
