اسناد تجاری

اسناد تجاری

مقصود از اسناد تجاری یا اسناد براتی، سندی است که در مبادلات تجاری به عنوان جایگزین پول مورد استفاده قرار می گیرد. چک، سفته و برات مهم ترین مصادیق اسناد تجاری هستند که در روابط اقتصادی اشخاص کاربرد بسیاری دارند. همین کاربرد اسناد تجاری باعث شده تا قانون گذار، قواعد و مقررات خاصی را در مورد این قبیل اسناد معین کند.

صدور اسناد تجاری

صدور اسناد تجاری یک قرارداد است و رعایت کلیه شرایط صحت معاملات موضوع ماده 190 قانون مدنی در مورد این قرارداد نیز الزامی است. از طرف دیگر قرارداد صدور اسناد تجاری یک قرارداد عینی است و صرف تکمیل و مهر و امضاء سند به منزله صدور سند نیست و زمانی برای صادر کننده سند ایجاد تعهد می شود که سند تجاری پس از امضا به دارنده آن تسلیم شود. هم چنین ضرورت کتبی بودن اسناد تجاری و لزوم درج مندرجات الزامی در متن سند، این قرارداد را در زمره عقود تشریفاتی قرار می دهد.

نکته مهم دیگر در خصوص صدور اسناد تجاری مربوط به وصف تجریدی این اسناد است؛ به این معنی که با صدور سند تجاری، رابطه حقوقی پایه که منشاء صدور سند تجاری بوده به قوت خود باقی است و صدور و تسلیم سند تجاری به دارنده موجب زوال تعهد پایه و تضمینات آن نمی شود. بر همین اساس صدور این اسناد به معنای تادیه دین نیست؛ بلکه تا زمان وصول وجه سند، دین ناشی از تعهد پایه و کلیه تضمینات آن باقی خواهد ماند.

در مورد لزوم درج مهر و یا امضا در زمان صدور سند تجاری باید میان چک و سفته برات قائل به تفکیک شویم. به موجب مواد 223 و 308 قانون تجارت، صادرکننده می تواند سفته و برات را با مهر یا امضا صادر نماید و درج هر یک از مهر یا امضا برای سندیت برات و سفته کافی خواهد بود. در مقابل برای صدور چک، امضاء سند توسط صادرکننده الزامی است. دلیل این امر می تواند تسهیل احراز مطابقت امضاء صادرکننده با امضا معرفی شده به بانک است. تطبیق اثر انگشت و مهر توسط کارمند بانک امکانپذیر نخواهد بود اما همین کارمند در حدود عرف بانکداری می تواند مطابقت امضاء را تشخیص دهد. البته صادرکننده چک می تواند به بانک اعلام کند چک های صادره از سوی او با درج مهر و امضاء سندیت خواهد داشت. امروزه با راه اندازی سامانه صیاد و ثبت اطلاعات چک در این سامانه، این قبیل موارد اهمیت خود را از دست داده اند.

مزایای اسناد تجاری

اسناد تجاری مزایایی را به همراه دارند که عبارت است از:

- امکان صدور قرار تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی
برابر بند ج ماده 108 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، خواهان دعوایی که مستند به سند تجاری واخواست شده باشد، می تواند بدون تودیع خسارت احتمالی از دادگاه، تقاضای صدور قرار تامین خواسته نماید. لازم به تذکر است این مزیت مربوط به دعاوی راجع به مطالبه وجه اسناد تجاری است و سایر دعاوی مرتبط مثل استرداد لاشه چک مشمول این مقرره نخواهد بود.

- مسئولیت تضامنی صادرکننده و ظهرنویس
اصل بر نسبی بودن مسئولیت است و مسئولیت تضامنی نیازمند تصریح قانون گذار می باشد. قانون گذار کلیه مسئولین اسناد تجاری اعم از صادرکننده و ظهرنویس را در برابر دارنده متضامنا مسئول می داند؛ مگر در موارد استثنائی مذکور در قانون.

- اصل تجریدی اسناد تجاری
همانطور که پیشتر به نحو مختصر اشاره شد، تعهد ناشی از صدور اسناد تجاری مستقل از تعهد پایه است. به همین جهت مسئولین سند تجاری نمی توانند در برابر دارنده غیر مستقیم به ایرادات مربوط به قرارداد پایه با دارنده اولیه سند استناد نمایند و مکلف به تادیه وجه مندرج در سند تجاری هستند.

قانون گذار استثنائاتی برای اصل تجریدی اسناد تجاری قائل شده است؛ از جمله این که دارنده غیر مستقیم از ایرادات مورد استناد مطلع باشد، امضاء صادرکننده جعلی باشد یا صادرکننده در زمان صدور سند تجاری محجور یا ورشکسته باشد.

- اصل تنجیزی اسناد تجاری
کلیه اعمال و اقداماتی که راجع به اسناد تجاری صورت می گیرد، باید به نحو منجز و غیر مشروط واقع شود. برای نمونه اگر صادرکننده برای پرداخت مبلغ چک، شرطی در نظر بگیرد، بانک به این شرط ترتیب اثر نخواهد داد.

- اصل استقلال امضاءها
امضاءهای مندرج در هر یک از اسناد تجاری مستقل از باقی امضاءها می باشد و صحت و بطلان هر یک از امضاءها به سایر امضاءها سرایت نخواهد کرد. البته این اصل در مورد ضامن مسئولین مصداق ندارد و اگر امضاء یکی از مسئولین سند بی اعتبار باشد، این بی اعتباری به امضاء ضامن او تسری خواهد داشت.

مزایای اسناد تجاری بیش از مواردی است که به آن اشاره شد و ارائه تمامی موارد از حوصله این بحث خارج است. اما به نحو اختصار می توان به موارد ذیل نیز اشاره کرد:

- دادرسی اختصاری و خارج از نوبت
- اصل عدم تجزیه دیون مندرج در اسناد تجاری
- اصل تاثیر مواعد در اسناد تجاری
- وصف تبعی اسناد تجاری
- وصف واخواست پذیری اسناد تجاری